युरोपा क्लिपर हे नासाने गुरूचा गॅलिलियन चंद्र युरोपाचा अभ्यास करण्यासाठी विकसित केलेले एक अंतराळ यान आहे. पूर्वी गॅलिलिओ अंतराळ यानाने १९९५ ते २००३ दरम्यान गुरूच्या कक्षेत असताना युरोपाच्या बर्फाच्या कवचाखालील समुद्राचे पुरावे शोधले होते, त्यानंतर युरोपा या गुरुच्या चंद्रावर अंतराळ यान पाठवण्याची योजना आखण्यात आली.
युरोपा क्लिपरचे मुख्य उद्देश म्हणजे त्यावर राहण्यायोग्यतेची क्षमता तपासणे आणि येणार्‍या काळात युरोपा लँडरसाठी योग्य उतरण्याची जागा निवडण्यास मदत करणे आहे. बर्फात किंवा त्याखाली पाण्याचे अस्तित्व आणि स्वरूप निश्चित करणे. त्यावर उपलब्ध असलेली मुख्य संयुगे आणि त्याची रचना याचा अभ्यास करणे.
युरोपा गुरूच्या तीव्र किरणोत्सर्गाच्या क्षेत्रात असल्याने, जवळच्या कक्षेत असलेले किरणोत्सर्गापासून संरक्षित अंतराळ यान देखील काही महिनेच कार्यक्षम राहू शकेल. युरोपा क्लिपर युरोपाची परिक्रमा करणार नाही, परंतु त्याऐवजी गुरूची परिक्रमा करेल आणि ३.५ वर्षांच्या मिशन दरम्यान युरोपाचे ४४ फ्लायबाय करेल, प्रत्येक फ्लायबाय २५ किमी ते २,७०० किमी उंचीवर असेल. गुरुच्या इतर चंद्राच्या सहाय्याने आपली trajectory बदलण्यासाठी युरोपा, गॅनीमेडे आणि कॅलिस्टोच्या गुरुत्वाकर्षण सहाय्याचा वापर करेल.
हे अंतराळ यान ५-मीटर उंच असून इलेक्ट्रॉनिक घटकांना तीव्र किरणोत्सर्गापासून बचाव करण्यासाठी अत्यंत जाड अशा टायटॅनियम, जस्त आणि अल्युमिनियमचा वापर करून भिंती बनवण्यात आल्या आहे. सौर पॅनलचा वापर करून यानाला उर्जा मिळणार आहे. यावर लावण्यात आलेल्या हाय-गेन एंटेना पासून हा पृथ्वीच्या संपर्कात राहणार आहे.
युरोपा क्लिपर मिशनमध्ये नऊ वैज्ञानिक उपकरणे आहेत. थर्मल एमिशन इमेजींग हे उपकरण युरोपावर उबदार जागा शोधण्यास मदत करेल. पृष्ठभागावरील क्षार, अॅसिड व इतर रसायनांच्या शक्यता तपासण्यासाठी इमेजींग स्पेक्ट्रोमिटर असेल. पृष्ठभागाचा नकाशा तयार करण्यासाठी यावर उच्च क्षमतेचे कॅमेरा बसवण्यात आले आहे. अल्ट्राव्हायोलेट स्पेक्ट्रोग्राफचा वापर करून यावरील वातावरणाचा अभ्यास करता येणार आहे. युरोपावर असलेल्या बर्फाच्या टणक आवरणाखाली असलेला समुद्र स्कॅन करण्यासाठी पृष्ठभागापासून ३० किमी खालपर्यंत तपासणीसाठी अत्याधुनिक रडार सिस्टम यावर लावलेली आहे. युरोपाच्या भोवताली असलेल्या चुंबकीय क्षेत्राचा अभ्यास करण्यासाठी मॅग्नेटोमिटर यावर लावण्यात आले आहे.
विशेष करून गुरू आणि त्याच्या इतर चंद्रांचा युरोपावर गुरूत्वाकर्षणाच्या दृष्टीकोानातून काय प्रभाव पडतो याचादेखील या मिशनमध्ये अभ्यास करण्यात येणार आहे. त्यामुळे शास्त्रज्ञांना या चंद्रावर येणारी भरती व ओहोटीचे वेळापत्रक तयार करता येईल.
युरोपा क्लिपर १४ ऑक्टोबर, २०२४ रोजी फ्लोरिडा येथील नासाच्या केनेडी स्पेस सेंटर येथून फाल्कन हेवी या रॉकेटवर प्रक्षेपित करण्यात आले. यानाला युरोपापर्यंत पोहचण्यासाठी सुमारे साडेपाच वर्षे लागतील. २०३० पर्यंत हे यान गुरू ग्रहाच्या कक्षेत प्रस्थापित होईल. प्रवेश केल्यानंतर, युरोपा क्लिपर गॅनीमेडेचा ५०० किमी उंचीवरून फ्लायबाय करेल, ज्यामुळे अंतराळ यानाचा वेग सुमारे ४०० मी/सेकंदने कमी होईल. यानंतर, मुख्य इंजिन fired केले जाईल, ज्यामुळे अंतराळ यानाला गुरूच्या २१२ दिवसांच्या कक्षेत प्रवेश करण्यासाठी पुरेसा वेळ मिळेल.
नासाने १ जून, २०२३ रोजी “Message In A Bottle” नावाचे अभियान सुरू केले होते, ज्यात अमेरिकी कवी लॉरेट Ada Limón यांनी लिहिलेली “In Praise of Mystery: A Poem for Europa” नावाची कविता या यानावरील एका प्लेटवर कोरण्यात आली आहे.
लेखाच्या शेवटी ती मुळ कविता आणि त्याचे स्वैर रूपांतर जोडले आहे.
In Praise of Mystery: A Poem for Europa by Ada Limón Arching under the night sky inky with black expansiveness, we point to the planets we know, we pin quick wishes on stars. From earth, we read the sky as if it is an unerring book of the universe, expert and evident. Still, there are mysteries below our sky: the whale song, the songbird singing its call in the bough of a wind-shaken tree. We are creatures of constant awe, curious at beauty, at leaf and blossom, at grief and pleasure, sun and shadow. And it is not darkness that unites us, not the cold distance of space, but the offering of water, each drop of rain, each rivulet, each pulse, each vein. O second moon, we, too, are made of water, of vast and beckoning seas. We, too, are made of wonders, of great and ordinary loves, of small invisible worlds, of a need to call out through the dark.
रें गुरूच्या दूसर्‍या चंद्रा स्वैरानुवाद - श्रीनिवास गर्गे काळोखाने सारवलेल्या उंच आकाशी परिचयाचे तारे आम्ही शोधत असता उगा मनाची इच्छा बोलून मनीच हसतो आमचे ऐकत असते कारे उनाड उल्का? आकाशाचे विराट पुस्तक वाचत असता अज्ञानावर चकीत होतो हसता हसता मोहीत होतो सौंदर्याचे लेणे दिसता गुढ कधी उलगडेल याची वाट पाहतो. मर्म न कळले, रावा जेव्हा शिळ घालतो अर्थ न कळतो, मासा जेव्हा गाणे गातो अहोरात्र मी सृष्टीमधल्या सुंदरतेचा कुतुहलानें उलगडतो या गुढाचा कोमल धागा अनंत अंतर-ते अन अंधार कृष्ण काळा मनात मात्र हा थेंब पाण्याचा ओघळला पावसाचा सोहळा अन् सागराची गुढता हिमखंडी रूप तुझे अन असे ही साम्यता नदी, नाले ओहोळ ओढे वाहत असता नसानसांतूनी रंध्रामधूनी या जलधारा रें गुरूच्या दूसर्‍या चंद्रा, प्रिय युरोपा हेच जीवन साम्य असे हे आपल्या दोघा विस्मयाने, कुतुहलाने वा प्रेमाने अखंडीत पाझरणार्‍या जलधारेने मेळ घालूया, विश्र्वासाने एकदिलाने काळोखातून परस्परांना साद घालूया.
